Adem- en Stemproblemen bij kinderen en volwassenen

Zowel kinderen als volwassenen kunnen last hebben van de stem.

Op deze pagina vindt u uitleg over het ademen en de werking van de stem en over de verschillende soorten stemproblemen, oorzaken en behandelingen.

Ademen

Normaal ademen we 6 keer per minuut en gebruiken we ongeveer 4 tot 5 liter lucht per minuut. Uit de lucht halen we zuurstof en we ademen kooldioxide uit. Eigenlijk ademen we vanzelf, daarvoor hoeven we niets extra’s te doen. Onze ademing past zich vanzelf aan onze inspanning aan. In rust ademen we onhoorbaar, onzichtbaar en laag frequent, bijna onmerkbaar. Als we ons fysiek inspannen, gebruiken we meer spieren om te ademen, omdat we meer lucht nodig hebben voor onze inspanningen. We gebruiken spieren van de borstkas, het middenrif, de flanken.

Als ons adempatroon verstoord raakt, kunnen problemen ontstaan: hyperventilatie.

Wat is hyperventilatie?

Hyperventilatie betekent eigenlijk te veel (hyper) ademen (ventileren). Het is een manier van ademen waarbij uw manier van ademen en uw lichamelijke activiteit niet goed op elkaar zijn afgestemd. Door het te snel of te diep ademen wordt extra kooldioxide (CO2) uitgeademd. Het gevolg is dat het koolzuurgehalte in het bloed daalt en er een verandering in de zuurgraad van het bloed optreedt. Een te kort aan koolzuurgas veroorzaakt een sterkere verbinding tussen zuurstof en hemoglobine. Zuurstof wordt daardoor minder goed afgescheiden en de cellen kunnen zuurstof moeilijker opnemen. Dus: hoe meer u ademt, des te minder zuurstof de cellen van de spieren, hersenen, het hart en de organen bereikt. Hierdoor ontstaat het gevoel dat u lucht te kort heeft en niet ‘achter de adem’ kunt komen.

Door hyperventilatie kunt u verschillende klachten ervaren, zoals duizeligheid, tintelingen, zweten, drukkend gevoel op de borst, ademnood en hartkloppingen. Deze symptomen kunnen zeer beangstigend zijn. Hyperventilatie kan optreden als een plotselinge aanval (acute vorm) en als een vrijwel constante manier van ademen (chronische vorm) en kan zowel bij kinderen als bij volwassenen en zowel bij mannen als vrouwen optreden..

Hyperventilatie kan op diverse manieren ontstaan. Het kan uitsluitend een verkeerde ademgewoonte zijn, die vaak voorkomt in combinatie met voortdurend door de mond ademen. Ook kunnen hyperventilatieklachten optreden als er te snel en vrijwel zonder pauzes gesproken wordt of als iemand veel stress ervaart en daardoor te veel en te diep ademt. Hyperventilatie kan optreden bij mensen met longproblemen, zoals astma, bronchitis of COPD. Tot slot kan hyperventilatie samen hangen met spanningen. Soms is er dan een duidelijk aanwijsbare oorzaak aanwezig zoals een verkeersongeval of het overlijden van een naaste. Vaak echter is er sprake van gevoelens van onzekerheid en angst en het niet op een effectieve manier omgaan met de eisen die het leven stelt.

Een verkeerde manier van ademen kan ook leiden tot problemen met de stemgeving, zoals een snel vermoeide stem, heesheid, een opgezet gevoel in de keel.

Hoe werkt de stem?

Wanneer de gedachten zijn omgezet in taal, geven de hersenen een seintje aan de stembanden en de spraakspieren, zodat je kunt spreken. Voor een goed stemgeluid komt veel kijken. Het geluid van de stem wordt gemaakt in het strottenhoofd (herkenbaar aan de adamsappel) door het trillen van de stembanden. Dit zijn plooien, die naar elkaar worden toe bewogen en dan in trilling worden gebracht door de uitademingslucht. Van het geluid dat in het strottenhoofd wordt gemaakt, maken we klanken door bewegingen van mond en keel.

  • Houding en adem zijn belangrijk. De logopedist kan helpen bij allerhande stoornissen die invloed uitoefenen op stem of spraak , zoals mondademen, hyperventilatie, “hoge” ademhaling.
  • De stembanden moeten goed functioneren. Door teveel of te weinig spanning in de stemgeving kan stemgebruik zich verkeerd ontwikkelen.

De stem is het middel om verstaanbaar te communiceren met anderen. Klankkleur, luidheid, toonhoogte spelen mee in hoe jouw boodschap overkomt. Wat je zegt kan een andere betekenis krijgen door de manier waarop je de woorden uitspreekt.

Wat zijn stemproblemen?

Stemproblemen kunnen diverse oorzaken hebben:

Soms komt dit doordat er een afwijking is aan de stembanden, zoals stembandknobbels of een poliep. De KNO-arts kan deze afwijking vaststellen. Wanneer er afwijkingen zijn aan de stembanden, dan is het niet goed mogelijk een goed geluid te maken. De stem klinkt dan hees of schor.

Bij kinderen worden meestal geen afwijkingen aan de stembanden gevonden, maar blijken de stembanden bij spreken niet goed te sluiten, waardoor er te veel lucht ontsnapt. Dit horen we dan als heesheid.  Soms worden bij kinderen stembandknobbels vastgesteld. Deze ontstaan vaak bij verkeerd stemgebruik: de stembanden kunnen dan plaatselijk dikker worden. Stembandknobbeltjes kunnen bij beter gebruik van de stem weer verdwijnen. Het is daarom belangrijk dat een kind bij heesheid de stem niet forceert door veel te schreeuwen, gillen en door het maken van rare stemmetjes. Een kind kan leren de stem beter te gebruiken. Een hese stem kan zorgen voor een verminderde verstaanbaarheid in het contact met anderen en bij het lezen op school.

Intensief gebruik van de stem bij spreken en zingen: dit kan keelpijn en stemklachten tot gevolg hebben. Intensief stemgebruik vermoeit de keel en het fijne weefsel van de stembanden. Die vermoeidheid kan zich over het hele lichaam uitbreiden, zodat men zich aan het einde van de dag soms doodop voelt. Er kan een gevoel bestaan van een slijmpropje of kriebel in de keel dat niet weggeslikt kan worden. De keel kan branderig, pijnlijk of dichtgesnoerd aanvoelen en is geïrriteerd. Deze klachten kunnen ook voorkomen bij veelvuldig keelschrapen en kuchen.

Stemklachten na een feest of tijdens een verkoudheid: De klachten zijn dan van voorbijgaande aard. Als echter keelpijn na intensief stemgebruik regelmatig blijft voorkomen, kan men daarvan zoveel hinder ondervinden, dat de zin om te spreken afneemt. Bovendien kunnen personen met een spreekberoep op den duur stemklachten ontwikkelen. De stem wordt hees of schor, valt weg en kan niet meer zo gebruikt worden als men wilt. Vaak ontstaat dit omdat er niet de juiste verhouding is tussen stembelasting en stemrust; de stem heeft onvoldoende tijd om te herstellen.

Bij intensief stemgebruik, zoals bij mensen met een spreekberoep, studenten en (koor-)zangers: Keelklachten en stemklachten bij intensief stemgebruik kunnen wijzen op een verkeerd gebruik van de stem. Er kunnen afwijkingen aan de stembanden ontstaan, zoals een poliep of stembandknobbeltjes. Stembandknobbels ontstaan vaak bij verkeerd stemgebruik: de stembanden kunnen dan plaatselijk dikker worden. De stembandknobbeltjes die daardoor ontstaan zorgen voor heesheid en kunnen bij beter gebruik van de stem weer verdwijnen. De KNO-arts kan zo’n  eventuele organische oorzaak vaststellen.

Mensen met astma of COPD hebben regelmatig last van de stem. Ademhalen is op de eerste plaats een levensvoorwaarde, maar ook voor het spreken is adem onmisbaar. Astma en COPD-patiënten kunnen dan ook problemen hebben tijdens het praten. Door het ademtekort kunnen maar weinig woorden na elkaar gezegd worden. Door de manier van ademhalen worden de stembanden overbelast en kan heesheid het gevolg zijn. Langer spreken is vermoeiend.

Ook mensen met oncologische problemen in het hoofd-halsgebied kunnen als gevolg van een operatie of bestraling last hebben van moeite met ademen of van een hese of schorre stem. Bij strottenhoofdkanker wordt door de chirurg soms het strottenhoofd verwijderd, wat leidt tot problemen met stemgeven en communiceren.

Een stembandverlamming kan worden veroorzaakt door een beschadiging van de zenuw (door een ongeval of operatie) of een virusinfectie.  Ook een beroerte kan een stembandverlamming tot gevolg hebben.

Genderdysfonie is een stemstoornis die voorkomt bij transseksuelen. De klacht die zij hebben is dat de stem niet in overeenstemming is met de veranderde sekserol. Bij genderdysfonie is de stemvorming (fonatie) op zich  dus niet gestoord, zoals bijvoorbeeld bij heesheid of schorheid het geval is.

Wat doet de logopedist?

Bij problemen met de ademing:

De logopedist onderzoekt u manier van ademen en spreken. Zij kijkt hierbij naar u adempatroon in rust, tijdens spreken en tijden inspanning. De resultaten van het onderzoek worden met u besproken en er wordt op basis hiervan een behandelplan voorgesteld. Samen met u wordt de afwijkende wijze van ademen en alles wat daarmee in verband staat behandeld.

Tijdens de behandeling krijgt u inzicht in wat ademen is, in hoe u ademt, in welke factoren een hyperventilatieaanval bij u uitlokken en in wat de gevolgen zijn van een verkeerde manier van ademen. U leert tevens om op een goede manier te ademen, zowel in rust als tijdens spreken en inspanning. Ook leert u de signalen van hyperventilatie te herkennen en leert u om een hyperventilatieaanval af te breken en onder controle te krijgen.  Algemene ontspanningsoefeningen maken deel uit van de behandeling.

Bij problemen met de stem:

De logopedist verricht (stem)onderzoek, stelt de logopedische diagnose en maakt een behandelplan.

De behandeling bij kinderen is afgestemd op de leeftijd en spelenderwijs van opzet. Middels diverse oefeningen wordt inzicht gegeven in de werking van de stem, wordt eventueel stemmisbruik (gillen, schreeuwen) afgebouwd en wordt met het kind geoefend aan een betere manier van stemgeven.

De behandeling van volwassenen is afhankelijk van de aard van het stemprobleem, de intensiteit van het stemgebruik en eventuele bijkomende problemen zoals astma of COPD. Ook deze behandeling wordt persoonlijk op u afgestemd.

In de behandeling wordt gewerkt aan de lichaamshouding als voorwaarde voor een goed gebruik van de stem. Er zal gewerkt worden aan de ademhaling (adembeweging en ademritme) en aan een ontspannen manier van stemgeven. De logopedist beschikt hierbij over verschillende technieken en oefeningen, zoals o.a. resonans, Coblenzer, LaxVox,

Ook wordt bekeken hoe het stemgebruik van de patiënt in het dagelijks leven is, om advies op maat te kunnen geven. Stemsparende adviezen, ook wel stemhygiënische adviezen genoemd, zullen gegeven worden. Daarbij besteedt de logopedist aandacht aan arbeidsomstandigheden als akoestiek en omgevingslawaai.

Binnen onze praktijk wordt gewerkt met Manuele Facilitatie van de Larynx. Door middel van manuele technieken wordt het gebruik van de stemgeving vergemakkelijkt. De disbalans in de externe en interne larynxspieren, het inefficiënt gebruik van het stemgevingsapparaat en de hoge spierspanning in het keelgebied worden hiermee opgeheven.

Bij mensen met astma of COPD zal de logopedist ook werken aan het vergroten van de spierkracht van de ademhalingsspieren, waardoor de COPD-patiënt meer hoestkracht heeft en met minder moeite kan spreken. Stemoefeningen en ademoefeningen zorgen er ten slotte voor dat het spreken minder moeite kost.

Bij oncologische problemen in het hoofd-halsgebied is de behandeling gericht op het weer opnieuw leren ademen en stemgeven met de mogelijkheden die er nog zijn. De logopedist leert u om de stembanden op een juiste manier te gebruiken. Er zal worden gewerkt aan de ademing en het op de juiste manier aansturen van de stembanden zodat u weer beter kunt spreken, zonder uw stem te overbelasten.

Bij een stembandverlamming zal de logopedist proberen om de nog bewegende stemplooi over de middellijn heen te krijgen. Speciale oefeningen zijn ervoor nodig om met de stilstaande stemplooi contact te laten maken. Als dat lukt, zal de stemkwaliteit verbeteren. Hierbij wordt ook gelet op een juiste toonhoogte en ademdruk om te voorkomen dat er andere klachten ontstaan.

Bij genderdyfonie is het doel van de behandeling (bij transvrouwen) het aanpassen van het spreekgedrag aan de vrouwelijke geslachtsrol. Hierbij wordt rekening gehouden met het postuur en karakter van de cliënt en met haar leefomgeving. De logopedist bepaalt het frequentiebereik, de gemiddelde stemfrequentie en de dynamiek van de stem. Ook wordt door de logopedist het gebruik van resonantie, articulatie, intonatie, luidheid, spiergebruik, adem- en stemkwaliteit beoordeeld, terwijl de cliënt een tekst voorleest en/of iets vertelt. Daarnaast worden de non-verbale aspecten, zoals mimiek en gebruik van gebaren geobserveerd. Op basis van de foniatrische en logopedische gegevens wordt een plan opgesteld voor de logopedische behandeling.

Wat is een goede stemhygiëne?

Voor alle mensen met stemklachten geldt dat het belangrijk is om ´stemhygiëne´ in acht te nemen. Hieronder verstaan we:

  • Stoppen met roken!
  • Verminderen of afleren van keelschrapen of kuchen.
  • Niet fluisteren (verhoogt de druk onder de stembanden).
  • Verminderen van schreeuwen en gillen.
  • Verminderen van (eventueel overdreven) alcoholgebruik.
  • Keel vochtig houden door veel water te drinken.
  • Stress en spanning proberen te verminderen.

 

© Niets van deze site mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de praktijkhouder.